Nierstenen en urineleiderstenen

Nierstenen en urineleiderstenen komen vaak voor, maar het is moeilijk om aan te geven hoeveel mensen in Europa hieraan lijden.

Nierstenen of urineleiderstenen worden vaak zonder klachten uitgeplast, maar deze ziekte kan ook extreem pijnlijk zijn. In het verleden werd dit als een ‘Assepoester-ziekte’ gezien, een ziekte die vrij vaak voorkwam, maar niet zo openlijk zichtbaar was. Tegenwoordig is de kans op het vormen van stenen echter groter vanwege de veranderingen in de Westerse voeding en levensstijl.

Ernstige pijn (nierkoliek)

Als de stenen de normale urinestroom door de urineleider blokkeren, dan hebt u hierdoor ernstige pijn, wat ook wel een nierkoliek wordt genoemd. Dit is een scherpe pijn in de lendenen en aan de zijkant van uw lichaam, van de ribben tot de heup. Als de steen niet in uw nier zit, maar in uw urineleider, dan kunt u pijn voelen in uw lies of dij. Mannen kunnen ook pijn in hun testikels voelen (afb. 2).

Een nierkoliek wordt veroorzaakt door een plotselinge stijging van de druk in de urinewegen en de urineleiderwand. De pijn komt in golven en neemt niet af als u van houding verandert. Het wordt beschreven als een van de pijnlijkste ervaringen, vergelijkbaar met de pijn bij een bevalling.

Andere klachten die bij een nierkoliek kunnen optreden zijn:

• misselijkheid
• braken
• bloed in de urine (de urine lijkt roze van kleur)
• pijnlijke urinelozing
• koorts

Een nierkoliek is een noodsituatie en voor het verlichten van de pijn moet u contact opnemen met uw huisarts of met het dichtstbijzijnde ziekenhuis. Bij hoge koorts moet u onmiddellijk medische hulp inroepen.

Doffe pijn of helemaal geen klachten

Stenen kunnen ook een terugkerende, doffe pijn in de zij veroorzaken. Dit soort pijn kan ook een symptoom van een andere ziekte zijn, dus moet u medisch onderzoek ondergaan om te ontdekken of u nierstenen of urineleiderstenen hebt.

Sommige stenen veroorzaken geen ongemak. Dit worden asymptomatische stenen genoemd en deze zijn gewoonlijk klein. Over het algemeen worden asymptomatische stenen pas gevonden wanneer voor een andere aandoening een röntgenfoto of een ander beeldonderzoek plaatsvindt.

Beeldvormingstechnieken

Om de plaats van de steen te bepalen moet uw arts beeldopnames van uw inwendige organen maken. U krijgt een ultrasonografie (wat ook wel een echografie wordt genoemd), waarbij voor het maken van een beeld gebruik wordt gemaakt van geluid met een hoge frequentie (trilling). De arts kan zien of de steen een blokkade veroorzaakt door na te gaan of het verzamelsysteem voor urine vergroot is (afb. 3).

Naast ultrasonografie moet mogelijk ook een röntgenfoto van de urinewegen worden gemaakt.

Een andere methode die als hulpmiddel bij het stellen van de diagnose wordt gebruikt is een CT-scan (computertomografie). Bij steenziekte wordt bij computertomografie geen contrastmiddel gebruikt. Op deze scan is duidelijk de afmeting, de vorm en de dikte van de steen te zien.

In sommige situaties kan het zijn dat uw arts beslist om wel een contrastmiddel te gebruiken bij het maken van de CT-scan of om een intraveneuze urografie te doen. Deze beelden geven extra informatie over uw nierfunctie en uw anatomie.

Analyse van de steen en ander onderzoek

Bij een nierkoliek worden uw urine en bloed onderzocht om na te gaan of u een infectie hebt en hoe goed uw nieren werken (onderzoek op nierfalen).

Als wordt verwacht dat uw steen met de urine naar buiten komt, dan kan het zijn dat uw arts u adviseert om uw urine te filteren om de steen op te vangen. De arts analyseert de steen om te begrijpen wat voor type steen het is. Deze informatie is belangrijk omdat aan de hand daarvan de beste mogelijkheden voor behandeling en preventie kunnen worden gekozen.

Als u een groot risico hebt op de vorming van meer stenen, dan worden bij u extra tests gedaan voor een metabole evaluatie.

Conservatieve steenbehandeling

De meeste nierstenen of urineleiderstenen verlaten uw lichaam tijdens het plassen. Afhankelijk van de grootte en de plaats van de steen duurt het echter even voordat de steen wordt uitgeplast. U kunt een nierkoliek krijgen als de steen zich verplaatst. Als u een heel kleine steen hebt, dan is er een kans van 95% dat de steen binnen 6 weken wordt uitgeplast.

Over het algemeen kunt u hiervan uitgaan:

• Hoe dichter de steen bij de blaas ligt, des te groter is de kans dat u deze kunt uitplassen
• Hoe groter de steen is, des te kleiner is de kans dat u deze kunt uitplassen

Er zijn 2 veelgebruikte conservatieve behandelmethoden: Medical Expulsive Therapy (MET) en het oplossen van urinezuurstenen. In beide gevallen krijgt u medicatie.

Actieve steenbehandeling

Als nierstenen of urineleiderstenen klachten veroorzaken, dan moeten deze worden behandeld. Er zijn drie vaak voorkomende manieren om stenen te verwijderen: niersteenvergruizing, ureteroscopie en percutane nefrolithotomie.

Welke actieve behandeling voor u het beste is, hangt van allerlei factoren af. Hiervoor zijn de klachten die door de steen worden veroorzaakt de belangrijkste factor. De behandeling waar uw arts voor kiest, is afhankelijk van de plaats van de steen, in uw nier of in uw urineleider.

Ook als u geen klachten hebt, moet u mogelijk toch worden behandeld:

• als de steen blijft groeien
• als u een groot risico hebt op de vorming van een nieuwe steen
• als u een infectie hebt
• als uw steen erg groot is
• als u de voorkeur geeft aan een actieve behandeling

Uw arts adviseert het verwijderen van een steen uit de urineleider als:

• deze te groot lijkt om te kunnen worden uitgeplast
• u pijn blijft houden terwijl u geneesmiddelen gebruikt
• uw nieren niet meer goed werken

Oorzaken nierstenen en urineleiderstenen

Bij iedereen kan zich een niersteen ontwikkelen. Stenen kunnen zich vormen als de productie van uw urine niet in balans is. Het kan te maken hebben met hoeveel u drinkt en met stoffen in uw urine die de vorming van stenen stimuleren.

Sommige mensen zijn vatbaarder voor het vormen van stenen dan anderen.

U hebt een verhoogd risico wanneer:

• er steenziekte in de familie voorkomt
• u een steen hebt die brushite, urinezuur of uraat bevat
• de stenen worden veroorzaakt door een infectie in uw urinewegstelsel
• u een genetische aandoening hebt waardoor u vatbaarder bent voor steenvorming
• u een vernauwing van uw urineleiders hebt
• u een blokkade hebt op de plaats waar uw urineleider aansluit op uw nieren

Bepaalde urologische aandoeningen kunnen het risico van steenziekte vergroten:

• sponsnier (een aangeboren aandoening)
• een cyste of een aandoening die diverticulum calicis renis (uitstulping van een nierkelk in het nierparenchym) wordt genoemd
• vesico-ureterale reflux (een abnormale verplaatsing van de urine in de urineleiders of nieren)
• hoefijzernier (een aangeboren aandoening)
• zwelling in een van uw urineleiders, urethrocele genaamd
• nefrocalcinose (te veel calcium in de nieren)

Ook sommige andere aandoeningen zijn gerelateerd aan steenziekte. Dit zijn onder meer:

• Hyperparathyreoïdie (overmatige productie van bijschildklierhormoon door de bijschildklieren)
• Maagdarmziekten (jejuno-ileale bypass, darmresectie, ziekte van Crohn, malabsorptiestoornissen en een ander verloop van de urinewegen)
• Sarcoïdose (een ontsteking die in verscheidene organen in uw lichaam kleine klompjes cellen veroorzaakt)

Daarnaast wordt steenvorming geassocieerd met een aantal geneesmiddelen. Stop niet met het gebruik van een aan u voorgeschreven geneesmiddel tenzij uw arts u dat zegt.

Soorten nierstenen

Calciumoxalaatstenen

Als u een calciumoxalaatsteen had, kan het zijn dat u een groot risico hebt op de vorming van meer stenen, maar dat is niet altijd het geval. Nadat u een calciumoxalaatsteen hebt gehad, is het beter dat u:

• minder oxalaatrijk voedsel eet (dus minder rabarber, bieten, okra, spinazie, snijbiet, zoete aardappelen, thee, chocolade en sojaproducten)
• minder purinerijk voedsel eet
• niet meer dan de dagelijks aanbevolen hoeveelheid vitamine C inneemt
• in elk geval contact opneemt met uw arts voor persoonlijk advies

Als uit de metabole evaluatie blijkt dat u een groot risico hebt op het vormen van nieuwe stenen, dan krijgt u geneesmiddelen waarmee dit risico wordt verkleind.

Calciumfosfaatstenen

Als u een calciumfosfaatsteen had, kan het zijn dat u een groot risico hebt op de vorming van meer stenen, maar dat is niet altijd het geval. Het type behandeling dat u krijgt is afhankelijk van de oorzaak van het ontstaan van de steen.

Urinezuurstenen

Als u een urinezuursteen had, heb u een groot risico op de vorming van nieuwe stenen. Door minder purine in uw voedsel kunt u de kans op het ontstaan van een nieuwe steen verlagen. Hoge purinespiegels worden gevonden in bepaalde soorten vis (zoals haring, mosselen, spiering, sardientjes, ansjovis), rood vlees en orgaanvlees (hart, lever, nieren).

U ontvangt geneesmiddelen waarmee de pH-waarde van uw urine tussen 6,2 en 6,8 blijft. U kunt de pH-waarde van uw urine met behulp van een dipstick-test makkelijk zelf thuis controleren.

Ammoniumuraatstenen

Als u een ammoniumuraatsteen had, dan hebt u een groot risico op nieuwe stenen en dan hebt u mogelijk ook een urineweginfectie. U krijgt antibiotica ter behandeling van de infectie en u moet geneesmiddelen gebruiken waarmee uw pH-waarden tussen 5,8 en 6,2 blijven.

Struviet- en infectiestenen

Als u een struvietsteen of een infectiesteen had, hebt u een groot risico op de vorming van nieuwe stenen. Het kan nodig zijn dat u antibiotica gebruikt om er zeker van te zijn dat de infectie niet terugkomt.

Cystinestenen

Als u een cystinesteen had, hebt u een groot risico op de vorming van nieuwe stenen. U moet genoeg drinken om per dag minimaal 3 liter urine te produceren. Door het eten van minder zout verlaagt u de cystinespiegel in uw urine. U ontvangt geneesmiddelen waarmee de pH-waarde van uw urine 7,5 of hoger blijft. Daarnaast kunt u geneesmiddelen krijgen voor het verlagen van uw cystinespiegel.

Andere stenen

Er zijn andere soorten stenen die zelden voorkomen. Uw arts bespreekt uw individuele situatie en uw behandelmogelijkheden met u.

Spoedeisende situaties

Een nierkoliek is een acute, pijnlijke situatie die wordt veroorzaakt door een steen die de urineleider blokkeert. Ga voor het verlichten van de pijn zo snel mogelijk naar de huisarts of naar de dichtstbijzijnde afdeling spoedeisende hulp.

De pijn kan gewoonlijk met een pijnstiller uit de groep NSAID’s (niet-steroïdale anti-inflammatoire geneesmiddelen) worden verlicht. Zo’n pijnstiller is als tablet en ook als zetpil leverbaar. Als deze eerste stap van de behandeling niet helpt, dan krijgt u een sterkere pijnstiller uit de groep opioïden. Deze worden gewoonlijk rechtstreeks in een ader geïnjecteerd. Het nadeel van opioïden is dat u er misselijk van kunt worden.

In zeldzame gevallen werken geneesmiddelen niet. In dit geval kan het nodig zijn dat de arts de urine uit uw nier laat weglopen. Dit wordt decompressie genoemd.

Er zijn twee decompressiemethoden:

• het via uw urinebuis plaatsen van een ureterale verblijfsstent (JJ-stent) in uw urineleider (afb. 1)
• het rechtstreeks door de huid inbrengen van een percutane nierkatheter in uw nier (afb. 2a en 2b)

Beide methoden zijn even effectief.

Geblokkeerde en geïnfecteerde nier

Na de decompressie krijgt u antibiotica om de infectie te verhelpen. U kunt pas worden behandeld voor het verwijderen van de steen nadat de infectie is verdwenen.

Als u bij een nierkoliek ook koorts hebt, of als u zich buitengewoon moe voelt, dan moet u onmiddellijk naar de dichtstbijzijnde afdeling urologie gaan. Daar wordt bloed- en urineonderzoek gedaan om te controleren of u een geïnfecteerde, geblokkeerde nier hebt. Als dit het geval is, dan is onmiddellijk decompressie nodig om de druk in uw nier te verlichten.

Preventie (voorkoming) van nierstenen en urineleiderstenen

Bij een deel van de patiënten met nierstenen of urineleiderstenen ontstaat in de toekomst opnieuw stenen. Nadat uw steen is uitgeplast of is verwijderd, onderzoekt uw arts of u een groot risico hebt op het opnieuw ontstaan van een steen. Hiervoor moet hij of zij uw steen analyseren (onderzoeken). Daarnaast bekijkt de arts de uitslagen van het bloed- en urineonderzoek dat voorafgaand aan de behandeling werd verricht.

Als u een groot risico hebt op het zich opnieuw vormen van een steen verricht de arts een reeks specifieke bloed- en urineonderzoeken, wat een metabole evaluatie wordt genoemd. Afhankelijk van de testuitslagen adviseert de arts preventieve maatregelen of nader onderzoek.

Algemeen levensstijladvies om stenen te voorkomen

Zelfs als u een klein risico hebt op de vorming van nog een steen zullen uw arts en verpleegkundige u adviseren om wat veranderingen in uw levensstijl aan te brengen. Deze maatregelen verminderen het risico dat u nog een steen krijgt en ze hebben een gunstige invloed op uw algehele gezondheid. Het volgende advies is voor volwassenen.

• Drink meer
• Zorg ervoor dat u elke dag 2,5 tot 3 liter drinkt
• Verdeel dit over de hele dag
• Kies voor pH-neutrale dranken zoals water of melk
• Controleer hoeveel u plast. Dit zou elke dag 2 tot 2,5 liter moeten zijn
• Controleer de kleur van uw urine: deze moet licht zijn
• Drink nog meer als u in een warm klimaat leeft of als u veel lichaamsbeweging hebt. Dit helpt bij het compenseren van uw vochtverlies

Pas uw voeding aan

Afhankelijk van uw individuele situatie kan uw arts u aanraden om uw voeding aan te passen. Het is belangrijk dat u dit eerst met de arts bespreekt.

• Zorg voor een evenwichtig en gevarieerd dieet
• Eet veel groente, vezels en fruit (met name citrusfruit)
• Probeer meer voedsel met weinig oxalaat te eten, zoals eieren, linzen, witte rijst, geschilde appels, druiven, bloemkool, pompoen, enz.
• Zorg ervoor dat uw voeding voldoende calcium bevat (ongeveer 1000 milligram per dag). Wees echter voorzichtig met calciumsupplementen en vraag uw arts of verpleegkundige om advies
• Eet minder zout (niet meer dan 3 tot 5 gram per dag)
• Eet niet te veel dierlijke eiwitten, eet met name geen vlees van jonge dieren. Eet in plaats daarvan meer planteneiwitten, die bijvoorbeeld te vinden zijn in avocado’s, bloemkool of erwten
• Zorg voor een gezond gewicht (uw BMI (Body Mass Index) zou moeten liggen tussen 18-25 kg/m2)

Gezonde gewoonten

Voor een gezonde levensstijl kiezen is altijd een goed idee.

• Probeer 2 of 3 maal per week te sporten
• Voorkom stress

Metabole evaluatie nierstenen urineleiderstenen

Als u een groot risico hebt op de vorming van meer stenen dan doet uw arts bij u een metabole evaluatie. Dit is een reeks bloed- en urineonderzoeken. Aan de hand daarvan kan worden bepaald welke aanvullende behandeling u mogelijk nodig hebt.

Afhankelijk van de testuitslagen worden er mogelijk geneesmiddelen aan u voorgeschreven. Over het algemeen veroorzaakt dit geneesmiddel weinig tot geen bijwerkingen. Daarnaast kan het nuttig zijn om veranderingen in uw levensstijl aan te brengen.

Als onderdeel van de metabole evaluatie vraagt uw arts u om gedurende 2 aparte perioden van 24 uur uw urine te verzamelen. Dit gebeurt ongeveer 3 weken nadat u uw steen hebt uitgeplast of nadat deze is verwijderd. Vervolgens wordt gemeten hoeveel urine u in een periode van 24 uur hebt verzameld en daarnaast wordt van verschillende stoffen bepaald hoeveel ervan in uw urine zit.